Nếu bạn từng có dịp dạo quanh các khu phố Hà Nội vào những chiều cuối tuần, hẳn sẽ bắt gặp hình ảnh các cụ già vừa xem bóng đá vừa nhâm nhi đĩa xôi lạc bọc trong lá sen. Món ăn dân dã này không chỉ là “cứu tinh” cho những trận cầu khuya mà còn chứa đựng cả bí quyết ẩm thực được truyền qua 3 thế hệ ở làng Vĩnh Trụ, Hà Nam.
Nguyên liệu làm nên sự khác biệt nằm ở khâu chọn gạo nếp. Những hạt nếp cái hoa vàng được ngâm 8 tiếng trong nước mưa chứa phèn chua tự nhiên, khi đồ xôi sẽ dậy mùi thơm nồng đặc trưng. Lạc Lạng Sơn rang bằng chảo gang trên bếp củi, đảo đều tay 15 phút để lớp vỏ lụa không bị cháy mà vẫn giữ được độ giòn tan. Công thức pha trộn tỷ lệ muối – đường cũng là điểm then chốt: 2 thìa cà phê đường phèn giã nhuyễn trộn với 1/4 thìa muối hầm, tạo vị mặn ngọt hài hòa ăn mãi không ngán.
Điều thú vị là cách gói xôi bằng lá sen tươi. Lá phải hái lúc sáng sớm khi sương còn đọng, xếp lớp theo kiểu “cánh hoa” để hơi nước từ sen thấm dần vào xôi. Nhiều quán xôi gia truyền như xôi còn cho thêm mỡ hành phi thơm lừng, khiến mỗi hạt nếp bóng loáng như được phủ lớp sơn mật ong.
Theo khảo sát của Hiệp hội Ẩm thực Hà Nội 2023, 68% cửa hàng bán xôi lạc quanh sân Mỹ Đình ghi nhận doanh thu tăng gấp 3 lần vào các ngày có trận đấu. Anh Trần Văn Thắng – chủ quán xôi 40 năm ở phố Trịnh Hoài Đức chia sẻ: “Khách Tây hay gọi đùa đây là ‘energy ball’, họ mang theo ăn dự trữ khi đi xem các trận đá banh marathon”.
Không chỉ phổ biến ở miền Bắc, phiên bản xôi lạc miền Nam còn kết hợp nước cốt dừa Bến Tre. Cách chế biến độc đáo này giúp xôi có độ dẻo nhưng không dính tay, mỗi muỗng xôi quyện vị béo ngậy của dừa với vị bùi của lạc. Nhiều đầu bếp đường phố còn sáng tạo thêm topping như ruốc tôm Huế hoặc chà bông cá hồi cho phiên bản “xôi lạc premium”.
Về mặt dinh dưỡng, 1 phần xôi lạc 200g cung cấp 450kcal, đáp ứng 22% nhu cầu năng lượng cho nam giới trưởng thành. GS.TS Nguyễn Thị Lâm – nguyên Viện phó Viện Dinh dưỡng Quốc gia nhận định: “Sự kết hợp giữa carbohydrate phức hợp trong gạo nếp và protein thực vật từ lạc tạo nguồn năng lượng bền bỉ, phù hợp với người xem bóng đá cần tập trung cao độ”.
Trải nghiệm thưởng thức xôi lạc đúng điệu cần chú ý nhiệt độ. Xôi nên ăn khi còn âm ấm 50-60°C, dùng tay bóc từng lớp lá sen để mùi thơm tỏa ra từ từ. Nhiều người sành ăn còn kết hợp với trà đá vắt chanh, vị chát nhẹ trong trà sẽ cân bằng độ ngậy của mỡ hành.
Tại các giải đấu lớn như AFF Cup hay World Cup, xôi lạc được các hội cổ động viên đặt làm với số lượng khổng lồ. Quy trình đóng gói công nghiệp hiện đại giúp bảo quản xôi tới 12 giờ mà không cần chất bảo quản. Điều này mở ra cơ hội xuất khẩu – thống kê từ Bộ Công Thương cho thấy lượng đơn hàng xôi lạc đông lạnh sang châu Âu đã tăng 300% từ 2020-2023.